حامد کرزی از هند چه می‌خواهد؟

سلاح هندی یا دپلماسی پاکستانی

نوشته ببرک احساس برای بی بی سی

پیش از اینکه حامد کرزی رئیس جمهوری افغانستان به هند سفر کند مقام‌های افغان فاش کردند که آقای کرزی در این دیدار از هند چه می‌خواهد.

ایمل فیضی، سخنگوی رئیس جمهور کرزی گفت که "تقویت نهادهای نظامی، امنیتی و ملکی افغانستان و اتفاقات اخیری که در امتداد خط مرزی دیورند با پاکستان رخ داده در راس مذاکرات آقای کرزی بار هبران هند قرار خواهد داشت." او گفت "افغانستان بر اساس توافقنامه امنیتی‎‌ که با هند امضا کرده، برای بر آوردن نیازهای نظامی و تقویت نهادهای امنیتی خود خواستار همکاری هند خواهد شد."

حضور پُررنگتر هند در افغانستان

پیش از سفر حامد کرزی به هند، شیدا ابدالی سفیر افغانستان در دهلی‌‎نو گفت افغانستان می‌خواهد همکاری های امنیتی و دفاعی بیشتری با هند داشته باشد.

اما او افزود که کشورش می‌خواهد از "گرایش همکاری‌های موجود دفاعی بین دو کشور فراتر برود" زیرا به گفته او "هند در سال ۲۰۰۱ به افغانستان نیامده و پس از ۲۰۱۴ نیز افغانستان را ترک نخواهد کرد."

آقای ابدالی سفیر کنونی افغانستان در دهلی‌نو، یکی از دپلمات‌های افغان است که تلاش می‌کند هند حضور گسترده‌تر و بزرگتری در افغانستان داشته باشد.

هند در حال حاضر سالانه شمار محدودی از نظامیان افغان را آموزش می‌دهد و تا حال برخی از تجهیزات فنی و وسایط حمل و نقل را در اختیار وزارت دفاع افغانستان قرار داده است. اما به نظر می‌رسد که ممکن است افغانستان خواستار تسلیحات سنگین نظامی از جمله تجهیزات برای نیروهای هوایی خود از هند شود.

هرچند هند اکنون از تولیدکنندگان سلاح های سنگین است ولی خود از خریداران تسلحیات روسی به شمار می‌رود و شاید بتواند تسلیحات ساخت روسیه را در اختیار افغانستان قرار دهد.

با سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱ هند فرصت بدست آورد تا نفوذ خود را در افغانستان گسترش دهد. سهمگیری هند در پروژه های جاده سازی، شبکه تلفن، انترنت، بازسازی بیمارستانها و مکاتب و مدارس سبب شد که سیلی از مهندسان و متخصصان کامپیوتر هندی به افغانستان سرازیر شوند.

افغانستان برای هند دروازه‌ای برای دستیابی به معادن و منابع سوخت کشورهای آسیای میانه محسوب می‌شود، مساله‌ای که اقتصاد رو به توسعه هند به شدت نیازمند آن است.

با آنکه ایالات متحده آمریکا مایل به دخالت بیشتر اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی هند در افغانستان است اما در این میان برخی از تحلیلگران معتقدند این دخالت بیشتر از آنکه به سود افغانستان باشد می‌تواند آب را در مناسباتش با پاکستان، بیشتر گل‌آلود کند.

این تنها پاکستان نیست که به دخالت هند در افغانستان بدبین است بلکه حتی چاک هیگل نیز پیش از رسیدن به سمت وزارت دفاع آمریکا گفت "هند از افغانستان به عنوان جبهه دومی علیه دشمن قدیمی خود، پاکستان استفاده می‌کند."

برخی بر این عقیده هستند که افغانستان نه تنها جبهه‌ای برای جنگ آمریکا و ناتو علیه القاعده و طالبان است بلکه میدان جنگی نیابتی پاکستان و هند نیز به شمار می‌رود.

شاید موجودیت افغانستان با ثبات از نقطه نظر اقتصادی و سیاسی از اولویت های هند باشد، اما پرسشی که برخی از کارشناسان مطرح می‌کنند این است که با خروج نیروهای ائتلاف بین‌المللی از افغانستان کدام یک از منافع ملی هند در افغانستان مورد تهدید قرار خواهد گرفت؟

با این حال شاید هند نتواند بقای اقتصادی و سیاسی و حتی نظامی خود را در افغانستان بدون پشتیبانی متحدان منطقه‌ای یعنی ایران و روسیه حفظ کند و نگذارد پس از خروج نیروهای خارجی از افغانستان، پاکستان نقش مرکزی در این کشور را در دست بگیرد.

انتخاب میان دوست و برادر

سفر کنونی رئیس جمهور کرزی به هند در حالی انجام می‌شود که قرار است در اسلام‌آباد بزودی حکومت جدیدی به رهبری نواز شریف رهبر حزب مسلم لیگ شاخه نواز قدرت را در دست بگیرد.

پاکستان نیز در گذشته بارها خواستار امضای موافقتنامه استراتژیک با افغانستان شده و پیشنهاد کمک‌های نظامی از جمله آموزش نیروهای امنیتی افغان را مطرح کرده است که افغانستان این پیشنهادات را با سردی بی پاسخ گذاشته است. این در حالیست که روابط بین دو کشور ماه‌هاست که بنابر اتفاقاتی که در امتداد خط مرزی دیورند رخ داده پر تنش بوده است.

در گذشته رئیس جمهور کرزی سعی کرده دیدارهای مکررش از هند، منتج به برانگیختن عصبانیت پاکستان نشود. رئیس جمهوری افغانستان پس از امضای موافقتنامه استراتژیک با هند گفت: "پاکستان برادر دوگانگی ماست و هند دوست بزرگ ما، پیمانی را که با دوست بزرگ امضا کردیم برادر ما را متاثر نخواهد کرد."

اما پاکستان هرگز نگرانی خود را از نزدیک شدن دو کشور هند و افغانستان پنهان نکرده و حتی در مواردی به صراحت از کابل خواسته از دهلی‌نو فاصله بگیرد. مقام‌‎های هندی از جمله سلمان خورشید وزیر دولت در امور خارجی گفته است که دهلی نو در افغانستان رهگذر نیست، بلکه می‌خواهد بخشی از راه حل قضیه افغانستان باشد.

با این حال افغانستان نیز آنطوری که می‌گوید، قادر نیست نگرانی‌های اسلام آباد را در مناسباتش با هند نادیده بگیرد. وابستگی اقتصادی افغانستان به پاکستان هرگز با هند قابل مقایسه نیست و افغانستان از فشار اقتصادی که پاکستان می‌تواند وارد کند بخوبی آگاه است.

سلاح هندی یا دپلماسی پاکستانی

برخی از تحلیلگران باور دارند که سفر رئیس جمهور کرزی شاید از پیش برنامه‌ریزی شده باشد اما مصادف شدن آن با زمانی که حکومت جدیدی در اسلام آباد قدرت را در دست می‌گیرد، پیام خوش آیندی برای زمامداران جدید پاکستان به همراه ندارد.

حضور میلیون‎‌ها پناهنده افغان در پاکستان، نفوذ نهادهای نظامی پاکستان به گروه های شورشی مخالف دولت افغانستان، نقش پاکستان در کشاندن طالبان به میز مذاکره، دهلیز مهم اقتصادی پاکستان برای بازار های افغانستان و در نهایت تضمین ثبات و امنیت افغانستان پس از خروج نیروهای خارجی از این کشور عناصری است که افغانستان نمی‌تواند آنها را نادیده بگیرد.

همان‌گونه که مقام‌های افغان می‌گویند افغانستان می‌تواند با هرکشوری که بخواهد، روابط استراتژیک داشته باشد، این در تئوری درست است ولی در عمل، آنهم پس از ۲۰۱۴، به نظر نمی رسد نیاز افغانستان به همکاری سیاسی پاکستان، کمتر از تسلیحات هندی باشد.