نوشته؛ محمد شاه فرهود
به قلم حسین پرواز
طبقات سامری نوشته‌ی محمدشاه فرهود فرهیخته‌ترین کتاب بیست سال اخیر است. شباهت نام کتاب طبقات سامری آدم را به یاد کتاب طبقات ناصری می‌برد.
طبقات ناصری در گذشته و در عهد شخصی به نام ناصر‌الدین نوشته شده و به وی اهدا گردیده ، از آن رو طبقات ناصری خوانده شده است.
ولی طبقات سامری استعاره‌ی از نام کتاب طبقات ناصری جمع مدلول گوساله‌ی سامری است برای گوساله پرستان در عصر حاضر ، در قرن بیست و یک.
گوساله‌ی سامری پیکر-مجسمه‌ی یک گوساله‌ی قوی عضله‌ی شاخ‌دار است که در غیبت حضرت موسیٰ آنگاهی که با خدا در مصاحبت بود ، از طلای زرد بیست‌ویک عیار ساخته شده است. و مردمان را وعده داده اند که آرزوهایشان از آن مرجع حاصل می شود.
و فرهود درکتاب تحقیقی پرمایه‌اش می نمایاند که امروز این امتِ پیامبر اسلام و مسکونه و یا منسوب به افغانستان است که گرد گوساله‌ی سامری عصر می چرخند و طلب مقصود می کنند. گوساله‌ی کتاب فرهود ؛ امریکا و ناتو و هم‌پیمانانش هستند که با سرازیر کردن میلیارد ها دالر ، قوم زرپرست را به گرد خود کشانیدند و در بدل زر و زمین همه‌ی اعتقادات ، پرهیزکاری ، علو همت و انسان بودگی شان را از آنها ربودند. ما دیدیم که این زراندوزی همه‌ی رفاه و امکانات را به شماری اندک فراهم کرداما احساس درد و درکِ ، رنج و بیچارگی میلیون‌ها مردم را از آنها گرفت. در متن کتاب می خوانیم :
« دولت فعلی، گوسالۀ مقدس و طلایی است که از دهنش جواهرات میریزد. طبقات ارگ نشین و مافیایی اش نیز بر گردِ این گوسالۀ زرین می چرخند و می بلعند.. به یگانه چیزی که سجده می کنند طلا و زر است. به یگانه چیزی که پشت می کنند، مردم و میهن است. اینان دچار ازخودبیگانگی شده اند » ( طبقات سامری )
در طبقات سامری نه تنها به رموز و نگفته‌های زراندوزی و زمین خواری اشخاص و افراد پی می برید بلکه تاریخ صدسال این مملکت را در بهترین صورت ایجاز آن در نثر شیرین و مستند خواهید خواند. در این کتاب نه فقط از طبقات ، بلکه از جنبش ها و تغییرات گوناگون در طول صدسال کوتاه کوتاه سخن رفته است. آنچه به این اثر یگانه و ناب زیبایی و جذابیت می‌بخشد زبان شیوای فرهود است در رویکرد طنز ، طنز به معنای جدید و پساساختارگرایی کلمه و بازی زبانی و کاربرد مفاهیم مترادف واژه ها در دال هال شناور است.
این متن گیرا زمانی به اوج می‌رسدکه فصل‌ها و مباحث را با تمثیلات و حکایات مماثل از متون نظم و نثر ادبیات کلاسیک فارسی دری مزین می کند ، می آراید. آنجا که که در آغاز کتاب ؛ فصل ، پیشینه‌ی بحث طبقاتی ، را با بریده‌ی از
سیاست‌نامه‌ی خواجه نظام‌الملک می آغازد :
« پادشاهان را همیشه دو خزینه بوده است یکی خزانۀ اصل و یکی خزانۀ خرج، و مالی که حاصل شدی بیشتر بخزانۀ اصل بردندی و کمتر به خزانۀ خرج. و در پادشاهی:پادشاه، وزیر و دبیر ، ندیمان، علما و خواص لشکر
طبیبان، شاعران و منجمین شحنه، قاضی، محتسب و جاسوس رعایا
بازرگانان، غلامان، مفسدان و صوفیان سیرالملوک/ خواجه نظام الملک
پیشینۀ بحث طبقاتی ... »
یا در جای دیگر تمثیلی از تاریخ بیهقی ذکر می کند : حسنک را سوی دار بردند.....
جامعه‌ی ما در هر پادشاه‌گردشی دچار دگرگونی عمیق شده است و هربار نیز طبقات جدید مخصوصاً طبقه‌ی ثروتمند روییده است. فرهود در کمال دقت این تغییرات و دست به دست شدن تملک و ثروت را فهرست و رده بندی کرده و طبقات را در تمام نظام‌ها و رژیم‌های مختلف در زلال اسناد و ذکر سنوات از ظهور ، حضور و موجودیت‌شان توضیح داده است. در مقدمه کتاب طبقات سامری می‌خوانیم :
« در این نوشتار محور اصلی و محدودۀ بحث، بررسی ساختار طبقات و اقشار اجتماعی در دو دهۀ پسین است. ساختاری که عناصر و حلقه هایش به صورت فاجعه آمیزی، شکل گرفته اند. طبقات ثروتمند، و طبقات فقیر، در وضعیت جدید، دچار استحاله، نوسان و جابجایی های عدیده ای گردیده اند.دولتی که پس از طالبان بوجود آورده شد، به طبقات نوینی نیز ضرورت داشت. طبقات زراندوز و زمینخور، وطبقات فقیر و گرسنه.
طبقات سامری، نامی است که به ثروتمندان طلاخور و تازه بدوران رسیده اطلاق می گردد. طبقات سامری طبقات باد آورده ای است که بطور خلق الساعه در قلمرو سیاسی و اقتصادی مملکت پدیدار شده و فقط بر گردِ زر و زور و زمین می چرخند. افرادی که متکی به زور، به انباشت زر و زمین پرداخته اند. » ( مقدمه‌ی طبقات سامری )
نویسنده بر خلاف دستگاه چور و فساد اداری این بیست سال اخیر در منتهای امانت داری افراد و دسته های را که یک شبه تا چند شبه صاحب ثروت های کلان طلایی شدند را شناسایی و ردیف می‌کند ، نام اشخاص را نمی بردولی هر خواننده‌ی آگاه به جریان های این بیست سال اخیر افغانستان به روشنی می یابد که در هر کتگوری چشم‌داشت نویسنده به سوی چه کسی رفته است.
مبحث مربوط به تفرقه‌های مختلفی که این نیم قرن اخیر و بیشتر این دو دهه در کشور در انداخته اند ، را اعم از تفرقه‌ی قومی ، زبانی ، مذهبی ، سمتی و سیاسی و نیز انواع ستم ، از جمله ستم جنسیتی را بر می شمارد انگشت می گذارد و از آن شمار به تفرقه زبانی به تفصیل می پردازد. در این فصل تفاوت های گویشی و سلیقه‌ی زبان فارسی دری را در عالی‌ترین برداشت ممکن بیطرفانه و با دقت پروسواسی دنبال کرده است.
زیبایی این مبحث در آن است که استدلال ها همه مستند هستند و بالاتر از آن نویسنده راه حل های مردمی و فراقومی دم دست می گذارد.
بحث تفرقه‌ی زبانی و استفاده‌ی گویاحساسیت برانگیز استفاده کلمات یکی از بحث های علمی و اکادمیک کتاب است. جناب فرهود با استفاده از موارد و مآخذ دست اول زبان‌شناختی به طرح و تشریح مسأله پرداخته است. در این بحث شما به نکات اساسی و باارزشی در خصوص تفاوت لهجه واستفاده زبان در جغرافیای مختلف زبانی بر می‌خورید. و این از تبحر نویسنده در زبان و ادبیات شناسی حکایت دارد.
منابع و مآخذ فارسی و انگلیسی هم در ذیل صفحه‌ی مربوط و هم در پایان اثر به صورت کتابنامه فهرست شده است و شامل منابع متنی ( کتاب‌ها ) منابع ویدیویی ( یوتیوب ) و منابع تصوری ( عکس ) می باشد. و مجوع شان به بیشتر از هفتاد منبع می رسد.
فهرست ها و آمار و ارقام همه از منابع دست اول و نهاد های ذیربط بین المللی مانند سیگار برداشته شده است.
کتاب طبقات سامری در نوع خود از نخستین آثاراکادمیک و مشرحی است که با دقت بالایی توسط جناب محمد شاه فرهود نویسنده ، منتقد و ادبیات شناس معاصر افغانستان نوشته شده است.در انترنت در سایت گفتمان به صورت پی‌دی‌اف و آزاد موجود است.
من از خواندن آن بهره‌ها بردم و با تمام صداقت و اطمینان می خواهم بگویم که کتاب از چنان نثر زیبا، سلیس ، و پر جاذبه‌ی برخوردار است که بار بار لقمه‌ی غذای تان سرد می شود و شما غرق مطالعه خواهید بود.
برای فرهود عزیز سلامتی ، طول عمر و تألیف های بیشتر آرزو می کنم.
حسین پرواز 20-10-2020